Μια ιστορική φωτογραφία

2020-06-05

Κώστας Παπαμαντέλλος, υπασπιστή Νικ. Πλαστήρα

Δείχνει το συνταγματάρχη τότε (και κατοπινό, 3 φορές, πρωθυπουργό) Νικόλαο Πλαστήρα καθήμενο, ανάμεσα από τους δύο υπασπιστές του. Ο ένας, αριστερά του (δεξιά στη φωτό), είναι ο Χ. Παπαθανασόπουλος και ο άλλος, στα δεξιά του (αριστερά στη φωτό) είναι ο συγχωριανό μας Λοχαγός τότε και μετέπειτα συνταγματάρχη Κων/νος Παπαμαντέλλος.

Η Φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Λεων. Σπαή "Πενήντα χρόνια στρατιώτης στην Υπηρεσία του Έθνους και της Δημοκρατίας". Μας την έδωσε πριν χρόνια ο Ηλίας Τασούλας, καρδιολόγος στην Άρτα

Απ' αφορμή τη φωτογραφία αυτή, θα παραθέσουμε μερικούς από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στη θυελλώδη πορεία του, από τη γέννησή του το 1892 ως το θάνατό του, το 1971. Γεγονότα που έχουν σχέση με την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας (βαλκανικοί πόλεμοι, Α παγκόσμιος, επανάσταση του 1922, δικτατορία Πάγκαλου, Εθνική Αντίσταση, Χούντα) και τα οποία σε όλη αυτή τη διαδρομή το βρίσκουν στις επάλξεις του Έθνους και της Δημοκρατίας.

Γεννήθηκε στη Νεράιδα (Γρεβενοσέλι τότε) Τρικάλων, το 1892, ως πρωτότοκος γιος από οκτώ παιδιά του Παπαδημήτρη Μαντέλλου. Το 1909 τελειώνει το Γυμνάσιο στην Άρτα και γράφεται στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, απ' όπου αποφοιτά το 1912. Κληρωτός το 1913, κατατάσσεται στο πεζικό και μετέχει σε διάφορες μάχες στους Βαλκανικούς πολέμους.

Με την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου προάγεται σε έφεδρο ανθυπολοχαγό και προσχωρεί στο στρατό της Εθνικής Άμυνας που πλαισίωσε τότε τον Ελ. Βενιζέλο. Το 1918 ως έφεδρος υπολοχαγός είναι διοικητής Διλοχίας στο τάγμα του Κονδύλη της μεραρχίας Αρχιπελάγους. Στην ιστορική μάχη του Σκρα αναδεικνύεται σε ήρωα αφού με τους άνδρες του είχαν πρώτοι διασπάσει το Αν. Μέτωπο. Ο Γάλλος στρατηγός Γκιγιομά εξήρε τον ηρωισμό του υπολοχαγού Κ. Παπαμαντέλου, ο οποίος προάγεται επ' ανδραγαθία σε λοχαγό και ακολουθεί η μονιμοποίησή του. Το καλοκαίρι του 1922 όταν η τότε κυβέρνηση Δραγούμη εγκατέλειψε τη Μ. Ασία, οι αμυνίτες αξιωματικοί δε μπορούσαν να ανεχθούν την εγκατάλειψη του 1,5 εκ. Ελλήνων στα χέρια των τούρκων. Ο Παπαμαντέλλος πρωτοστατεί στην οργάνωση της άμυνας της περιοχής Σμύρνης και οι αξιωματικοί τον εκλέγουν ως εκπρόσωπό τους για να βρει το συνταγματάρχη Πλαστήρα για να καλύψει τη φυγή των προσφύγων προς Χίο και Μυτιλήνη. Συνάντησε μετά από πολλές δυσκολίες τον Πλαστήρα στις 4 Σεπτεμβρίου του 1922 και τον ενημέρωσε για την απόφαση των αξιωματικών να είναι στο πλευρό του για την ανατροπή της Κυβέρνησης Γούναρη.

Έτσι ο Νικόλαος Πλαστήρας, μαζί με το συνταγματάρχη Στυλ. Γονατά, εχρίσθη Αρχηγός της (όπως ιστορικά έμεινε) Επαναστάσεως του 1922, η οποία ήταν ένα ξέσπασμα για να ικανοποιηθεί το εθνικό αίτημα αλλαγής κατά τις κρίσιμες στιγμές που ακολούθησαν τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Στυλιανός Γονατάς ήταν βασιλικός και ο Νικόλαος Πλαστήρας Βενιζελικός. Η παρουσία τους στην ηγεσία της Επανάστασης ήταν ένα γεγονός που περιόρισε τους κλυδωνισμούς που θα μπορούσαν να σημειωθούν. Απαίτησαν την παραίτηση του Κωνσταντίνου, θεωρώντας τον από τους κύριους υπαίτιους των τραγικών εξελίξεων. Με την αποχώρηση του Βασιλιά και τη φυγή του στο εξωτερικό και την κυβέρνηση να παραιτείται, συστάθηκε στην Αθήνα έκτακτο στρατοδικείο, με πρόεδρο το στρατηγό Αλέξανδρο Οθωναίο και με συνοπτικές διαδικασίες κατέληξε -κυρίως για την εκτόνωση της λαϊκής αγανάκτησης- με την καταδίκη σε θάνατο των: Δημητρίου Γούναρη, Νικόλαου Θεοτόκη, Γεώργιου Χατζανέστη, Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιου Μπαλτατζή και Νικόλαου Στράτου, στις 28 Νοεμβρίου 1922.

Η εκτέλεση έγινε την ίδια μέρα στου Γουδή και προκάλεσε αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. 88 χρόνια αργότερα, το 2010, ο Άρειος Πάγος αναίρεσε την απόφαση του στρατοδικείου και αθώωσε τους καταδικασθέντες, μετά θάνατον.

Όταν ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος επέβαλε δικτατορία, εξαπέλυσε κυνηγητό εναντίον του Πλαστήρα, φοβούμενος την επιρροή του στο στράτευμα και το ενδεχόμενο ανατροπής του. Έφτασε σε σημείο μάλιστα να τον επικηρύξει για 500 χιλιάδες δραχμές, ποσό τεράστιο για την εποχή. Όταν πληροφορήθηκε ότι επίκειται ο ερχομός του στην Αθήνα, ό Πάγκαλος διαμήνυσε στον Πλαστήρα να μην επιστρέψει και όταν πληροφορήθηκε την άφιξή του έδωσε εντολή να συλληφθεί. Και όταν τούτο δεν κατέστη δυνατό, ο Πάγκαλος, έδωσε εντολή να συλληφθεί και ο υπασπιστής του Κ. Παπαμαντέλλος, με την κατηγορία ότι είχε βοηθήσει στη φυγάδευσή του.

Λόγω των δημοκρατικών του φρονημάτων τα οποία όχι μόνο δεν έκρυβε αλλά σε πολλές δημόσιες συγκεντρώσεις τα διατράνωσε, όπως στην κηδεία του Γ. Παπανδρέου που καταφέρθηκε δημόσια εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών. Ακολούθησε η κράτησή του στην οδό Μπουμπουλίνας, όπου αρνήθηκε να ξαπλώσει στο κρεβάτι του κρατούμενου και ξάπλωσε στο πάτωμα. Παθαίνει καρδιοαναπνευστική κρίση και μεταφέρθηκε κρατούμενος στον Ευαγγελισμό. Αργότερα ο δικτάτορας Παπαδόπουλος υπέγραψε την απόταξή του από την τιμητική αποστρατεία και τον υποβάθμισε στην τάξη του οπλίτη! Στο ποινικό δικαστήριο, όπου εκδικάστηκε η υπόθεση της απείθειας κατά της αρχής, αναγκάστηκε να τον απαλλάξει λόγω αμφιβολιών.

Ο Κώστας Παπαμαντέλλος, πεθαίνει ως απλός στρατιώτης στις 7 Μαρτίου 1971, χωρίς να λυγίσει και να απαρνηθεί ποτέ τις πεποιθήσεις του για δημοκρατία και ελευθερία. Όρθιος όπως είχε υποσχεθεί στο γιο του Δημήτρη Παπαμαντέλλο, μετέπειτα Διοικητή της ΔΕΗ, το Νοέμβρη του 1970, στη Γερμανία, όπου ζούσε αυτοεξόριστος λόγω της χούντας.

  • Πολλά στοιχεία πήραμε από τη συνέντευξη που έδωσε στο Γλαβά της Νεράιδας ο γιος του Δημήτρης Παπαμαντέλλος, το 2003